Dwadzieścia projektów z Polski ma szansę powalczyć o nagrodę European Union Prize for Contemporary Architecture – Mies van der Rohe, potocznie zwaną w Polsce Oskarami Architektonicznymi. To przełomowy moment w historii polskiej architektury, jeśli spojrzymy na ilość obiektów nominowanych. To również przełomowy moment w postrzeganiu architektury i jej wartościowaniu. Na uwagę zasługuje zróżnicowanie nominowanych obiektów, które wpisują się w każdy codzienny aspekt naszego życia.
Autor: Anna Domin
Przedstawiony kolaż projektów pokazuje, że architektura coraz częściej podejmuje dialog na temat współczesnego świata i jego problemów, jak nigdy przedtem podąża za zmianami zachodzącymi w świecie - zarówno w kwestiach ekologicznych, społecznych, jak i etycznych, tworząc nowe standardy wartościowania i postrzegania architektury. Nominowane obiekty pokazują również, że architektura może być odpowiedzialna, może mieć realny wpływ na kształtowanie społeczności w przestrzeni i może być odpowiedzią, lekarstwem na pojawiające się problemy związane chociażby z wykluczeniem.
Dom, biuro, przedszkole, ulica, muzeum, przestrzeń
Elektrownia Powiśle w Warszawie
© Minusosiem
Dwadzieścia polskich budynków i przestrzeni architektonicznych, które zdobyły nominacje do European Union Prize for Contemporary Architecture, to obiekty niezwykle zróżnicowane zarówno jeśli chodzi o skalę, umiejscowienie oraz funkcję pełniącą w przestrzeni. Dominują wśród nich inwestycje publiczne, ale mamy też dwa obiekty komercyjne, jak Elektrownia Powiśle w Warszawie, wielofunkcyjna inwestycja wykorzystująca zabudowania poprzemysłowe pracowni APA Wojciechowski Architekci. Drugi budynek to biurowo-usługowo-hotelowy P4 w Warszawie autorstwa pracowni JEMS Architekci, który dzięki nominacji do konkursu ABB LEAF Awards 2019 znalazł się już wcześniej na jednej liście z Generali Tower, realizacji biura Zaha Hadid Architects w Mediolanie czy Manhattan Loft Gardens w londyńskiej dzielnicy Stratford dzieła Skidmore, Owings & Merrill.
Wśród nominowanych obiektów znalazło się również kilka ponadprzeciętnych budynków i osiedli mieszkaniowych: kwartał zabudowy Riverview w Gdańsku, proj. APA Wojciechowski Architekci, osiedle Nowy Nikiszowiec w Katowicach, dzieło 22ARCHITEKCI, budynek Nowy Werdon w Rudzie Śląskiej, proj. MAŁECCY oraz Nowe Żerniki we Wrocławiu zaprojektowane przez zespół 40 pracowni architektonicznych, które pokazują, że warto się jednoczyć w słusznej sprawie.
W 2011 roku grupa ponad 40 architektów działających pod patronatem Dolnośląskiej Izby Architektów i wrocławskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich zainicjowała projekt Nowe Żerniki. Zespół, któremu nadano pseudonim „superstudio”, postawił sobie za zadanie zaplanowanie wzorcowego osiedla w oparciu o zasadę pierwszeństwa pieszych, oferującego pełen zakres usług socjalnych i przestrzeni publicznych zasilanych trwałą infrastrukturą techniczną. Wszystkie obiekty zostały zaprojektowane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i poszanowaniem kosztów.
Nowy Werdon w Rudzie Śląskiej
© Patryk Pohl MAŁECCY Biuro Projektowe
Riverview w Gdańsku
© Aleksander Małachowski, archiwum APA Wojciechowski Architekci
Wśród obiektów użyteczności publicznej również nie zabrakło zróżnicowania zarówno w kontekście pełnionej funkcji, skali jak i krajobrazu przestrzeni. Mamy tu przedszkole Żółty Słonik w Suwałkach projektu xystudio, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, którego wizję architektoniczną opracował wnuk Józefa Piłsudskiego i ówczesny dyrektor muzeum, Krzysztof Jaraczewski we współpracy z Radosławem Kacprzakiem i właśnie w oparciu o tę wizję projekt budowlany i wykonawczy muzeum stworzyła warszawska pracownia PIG Architekci.
Muzeum Marszałka Piłsudskiego
© Muzeum Marszałka Piłsudskiego
Wśród nominowanych obiektów publicznych znalazły się Pawilon Zodiak w Warszawie (proj. Kalata Architekci), Miejska i Gminna Biblioteka w Głuchołazach, dzieło M. i A. Domicz pracownia architektury. Na nagrodę szanse mają także realizacje w kategorii komunikacji, czyli trzy stacje drugiej linii metra w Warszawie "Płocka", "Młynów" "Księcia Janusza" (proj. Biuro Projektów Kazimierski i Ryba; Łukasz Górzyński) oraz Dworzec PKS w Kielcach (proj. Marcin Kamiński Bartosz Bojarowicz Architekci).
Architektura z misją
Wśród obiektów nominowanych, można wyróżnić sporą grupę budynków, czy też przestrzeni architektonicznych, w których znaczenie, rola i przesłanie stanowi wartość nadrzędną obiektu. Do takich z pewnością możemy zaliczyć trzy strefy aktywności: Centrum Aktywności Lokalnej we Wrocławiu autorstwa ch+architekci, Centrum Aktywności Lokalnej w Rybniku (proj. Marlena Wolnik MWArchitekci) oraz Strefa Aktywności w Chorzowie, dzieło SLAS architekci, gdzie założeniem projektu było stworzenie wspólnej, pozbawionej barier platformy wzmacniającej interakcje pomiędzy różnymi grupami użytkowników.
Aż dwie nominacje przypadły w udziale wyjątkowej realizacji architektonicznej dla osób w kryzysie bezdomności w Jankowicach. Na potrzeby „Fundacji Domy Wspólnoty Chleb Życia” siostry Małgorzaty Chmielewskiej powstał tu dom, w którym schronienie i opiekę znajdą osoby najbardziej potrzebujące.
Dom dla bezdomnych w Jankowicach
© XYstudio s.c.
Projekt domu dla bezdomnych w Jankowicach jest wyjątkowy pod wieloma względami. Powstał dla osób, które są „zbyt zdrowe” by trafić do domów opieki, a „zbyt niezdrowe”, by korzystać z noclegowni. Na szczególną uwagę zasługuje również ekologiczny aspekt budynku, dom wzniesiono z rozbiórkowej cegły i desek pochodzących z odzysku, a podczas budowy nie ucierpiało ani jedno drzewo.
Z pewnością do tych ważnych pod względem swojej misji obiektów, możemy zaliczyć Park Pamięci Wielkiej Synagogi w Oświęcimiu projektu NArchitekTURA /Bartosz Haduch. To miejsce wyjątkowe, naznaczone historią Synagogi zniszczonej w 1939 roku i nigdy nieodbudowanej. Przez lata miejsce było puste. Dopiero w 2019 roku, w 80-tą rocznicę zburzenia, na skarpie rzeki Soły powstał park pamięci. Historia miejsca została zapisana w symbolice elementów i liczb, które dyskretnie przeprowadzają nas przez labirynt jego losów. To miejsce zadumy, w którym natura dopełnia jej duchowy aspekt.
Park Pamięci Wielkiej Synagogi w Oświęcimiu
© Piotr Strycharski Sky Foto Studio
A skoro mowa o naturze, to do tych nominowanych projektów, w których przyroda zajmuje szczególne miejsce zdecydowanie należy Enklawa przyrodnicza Bobrowisko w Starym Sączu, dzieło pracowni 55Architekci. Enklawa jest próbą przywrócenia idei ścieżki dydaktycznej, a także reakcją na potrzeby miłośników przyrody. Powstała na terenie byłej żwirowni, odzyskanej przez naturę w procesie sukcesji ekologicznej. Cele projektu są wielowymiarowe, z jednej strony ma uczyć nas szacunku do przyrody i uświadamiać jej siłę, z drugiej edukować i objaśniać świat przyrody. Wśród ciekawych obiektów nominowanych do nagrody Mies van der Rohe znalazł się również obiekt sakralny, Klasztor Sióstr Franciszkanek w Dobrzeniu Wielkim, projekt pracowni PORT, który zachwyca swoją prostotą, umiarem i czystością.
Ostatnim z nominowanych obiektów jest projekt przedmieścia Oławskiego we Wrocławiu, projektu Wrocławska Rewitalizacja Sp. z o.o.; ch+ architekci; Vertigo Margareta Jarczewska; a+f projektowanie przestrzeni. To nominacja, która tak naprawdę dotyczy szeregu działań architektonicznych zmieniających na zawsze obraz tkanki miejskiej.
Głównymi problemami przed jakimi stanęli architekci były deprywacja społeczna i ekonomiczna oraz brak jakichkolwiek inwestycji w infrastrukturę przez dziesięciolecia. Dodatkowo, to właśnie ta część Wrocławia ucierpiała najmocniej podczas powodzi w 1997 roku. W obszarze rewitalizacji przeprowadzono wiele różnorodnych inwestycji. Zabytkowe budynki odrestaurowano zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi, a tam, gdzie było to możliwe, projektanci starali się tworzyć nowoczesne rozwiązania z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju miasta i ochrony środowiska.
Głównym założeniem środowiskowym LAC było ponowne wykorzystanie historycznych konstrukcji i rozszerzenie ich o skromne współczesne części wyposażone w zielone dachy lub budki lęgowe dla ptaków. Ta nominacja jest dowodem na to, że zawsze jest czas aby zacząć działać. Dobrze opracowany plan, spójny cel i zaangażowanie może odmienić na zawsze przestrzeń miejską i nadać jej zupełnie nowej wartości.
To jeszcze nie koniec
Polskich nominacji może być jeszcze więcej, ponieważ ze względu na dwuetapowy charakter konkursu, do projektów już nominowanych we wrześniu dołączą obiekty zrealizowane od listopada 2020 do kwietnia 2021 roku, które uzupełnią ostateczną listę. W styczniu 2022 roku poznamy tzw. krótką listę kandydatów do nagrody, a więc budynki wybrane przez jury z kilkuset wcześniej nominowanych.
Miesiąc później zostanie ogłoszona szczęśliwa piątka finalistów konkursu, a w kwietniu 2022 dowiemy się, który nowy budynek Europy jest najpiękniejszy. Do tego czasu warto zapoznać się z nominowanymi obiektami na żywo, poczuć skalę wartości jakie reprezentują i zrozumieć historie, które za nimi stoją.
Wszystkie nominowane projekty: www.miesarch.com