Architektura tworzona w Polsce po raz kolejny zdobywa uznanie jury najbardziej prestiżowej nagrody architektonicznej w Europie Fundacji Miesa van der Rohe. Co interesujące, już drugi rok z rzędu, polskie projekty przebijają się do ścisłej czołówki 40 finalistów tego konkursu. Charakteryzują się one odpowiedzią na ewoluujące wartości w architekturze i społeczeństwie, z naciskiem na integrację społeczności i troskę o ich codzienne życie. W ubiegłej edycji w ścisłej 40 znalazło się Centrum Aktywności Lokalnej w Rybniku, zaprojektowane przez architektkę Marlenę Wolnik.
Autor: Anna Domin
W tym roku na prestiżowej krótkiej liście znalazł się projekt targowiska w podwarszawskich Błoniach, autorstwa pracowni Aleksandry Wasilkowskiej. To świadczy o rosnącej roli polskich architektek na europejskiej scenie, gdzie projektantki skutecznie łączą nowoczesne podejście z funkcjonalnymi rozwiązaniami odpowiadającymi na realne potrzeby lokalnych społeczności. Pogodzenie wszystkich potrzeb różnych grup społecznych działających w ramach określonej przestrzeni jest wyzwaniem, z którym Aleksandra Wasilkowska radzi sobie znakomicie, ponieważ od wielu lat jej praca koncentruje się na projektowaniu trudnych przestrzeni w samym sercu miejskiej tkanki. Jej podejście jest nie tylko rozpoznawalne, ale także jest inspirującą dla innych architektów, dążących do tworzenia innowacyjnych rozwiązań, które przyczyniają się do poprawy jakości życia społeczności lokalnych oraz przystosowania się do współczesnych wyzwań.
Miejsce dla każdego
Projekt autorstwa Aleksandry Wasilkowskiej nie tylko znalazł się na krótkiej liście prestiżowej nagrody European Union Prize for Contemporary Architecture Mies van der Rohe Award, ale także został wielokrotnie uhonorowany na arenie krajowej. Wśród licznych wyróżnień, Targ w Błoniach zdobył aż cztery nagrody, w tym Grand Prix Polskiej Architektury XXL w Plebiscycie Polska Architektura XXL 2022, został także doceniony w kategoriach przestrzeń publiczna i architektura krajobrazu. Dodatkowo, projekt otrzymał Grand Prix oraz nagrodę za najlepszą przestrzeń publiczną w ostatniej edycji Nagrody Architektonicznej tygodnika POLITYKA. Te osiągnięcia pokazują, że w dzisiejszych projektach architektonicznych coraz częściej poszukujemy empatii i zrozumienia potrzeb wielu grup, działających wspólnie w ramach jednej, lokalnych społeczności. W projekcie dostrzegalne jest zwrócenie się ku takim wartościom jak troska o różne grupy społeczne, często też te marginalizowane, dostrzegalna jest również dbałość o spójność społeczną, eliminację podziałów i izolacji oraz przystosowanie przestrzeni publicznych do zmieniających się warunków klimatycznych.
Jak podkreśla autorka najtrudniejszym wyzwaniem w projektowaniu przestrzeni przeznaczonych do miejskiego handlu było pogodzenie oczekiwań zarówno kupujących jak i sprzedających, tak aby każdy mógł w tej przestrzeni funkcjonować. Wasilkowska poszła jednak o krok dalej i tym samym nie tylko stworzyła funkcjonalną przestrzeń handlu, ale także innowacyjne miejsce publiczne z placem zabaw i miejskim skwerem, bogato obsadzonym roślinnością, które wykracza daleko poza tradycyjne rozumienie przestrzeni targowej i zachęca do wspólnego spędzaniu czasu przez mieszkańców miasta.
- Na pewno jednym z największych wyzwań przy realizacji tego projektu było pogodzenie po-trzeb tak wielu grup. Przyzwyczailiśmy się do tego, że targowiska w Polsce to z reguły beto-nowe place ze straganami, które wypełniają się życiem tylko na czas działania targowiska. W szczególności w mniejszych miastach, te przestrzenie poza dniem targowym pozostają mar-twe, bezużyteczne. I stąd pomysł, żeby w czasie, gdy bazar jest zamknięty, ta sama przestrzeń mogła funkcjonować jako uniwersalna przestrzeń publiczna, park, ogród zabaw dla dzieci, być może w przyszłości także jako miejsce spotkań młodzieży, deskorolkowców, rolkarzy, dla których specjalnie zaprojektowałam gładką nawierzchnię bez podziałów. Bardzo ważne jest dla mnie, żeby myśleć o budynkach i przestrzeniach jak o hybrydach, które mogą pomieścić w przyszłości kilka funkcji naraz i działać przez siedem dni w tygodniu – komentuje autorka.
Współpraca
Z pewnością na sukces projektu składa się również otwartość i konsekwentne działanie ze strony władz gminy, które były świadome potrzeby zmiany tego miejsca w sposób radykalny i nie bały się odważnego działania. Realizacja tego pomysłu wymagała pokonania początkowego sceptycyzmu ze strony handlowców i części radnych. Pamiętajmy, że tradycyjne rozumienie targowiska kojarzy nam się z pustym placem, który wypełnia się „handlowym życiem” w konkretne dni w tygodniu. Kluczowe było zatem również ożywienie tej przestrzeni poza dniami handlowymi. Cała przestrzeń inwestycji obejmuje około 6000 m², z czego 2626 m² przeznaczono na powierzchnie handlowe. Pozostała część obszaru została zagospodarowana jako tereny zieleni, miejsca retencji wód deszczowych i parkingi, które są niezbędne, między innymi do handlu produktami rolnymi.
Modernizacja obszaru targowiska obejmowała stworzenie pawilonów i wielofunkcyjnych białych zadaszeń. Białe dachy skonstruowane w taki sposób, aby odbijały promienie słoneczne oraz zapewniały osłonę przed deszczem, stanowią wyjątkowy element tej przestrzeni. Po zakończeniu handlu, drewniane blaty układające się w kształt schodów, spełniają wielorakie funkcje, mogą służyć jako miejsce spotkań młodzieży, seniorów, spędzania czasu na wolnym powietrzu i odbywania spontanicznych spotkań. Wokół zadaszenia wybudowano pawilony handlowo-usługowe, posiadające duże witryny i elewacje pokryte białą blachą falistą. Na placu znajdują się również toalety i budynek administracyjny, natomiast centralną część targu zdobi bar, połączony z dużym stołem społecznym oraz placem zabaw dla dzieci.
Dla klimatu
W projekcie Aleksandry Wasilkowskiej jednym z kluczowych aspektów stało się przywrócenie naturalnego charakteru obszaru targowiska i zwiększenie jego różnorodności biologicznej. W otoczeniu zadaszeń i pawilonów stworzono malownicze, naturalne oazy zieleni z sosnami, wielopiennymi grabami, bukami i olszami. Te drzewa i krzewy, w miarę wzrostu, dostarczą dodatkowego cienia na stanowiskach handlowych na placu, tworząc przyjemne otoczenie zarówno dla klientów jak i kupców. Wzdłuż ogrodzenia posadzono również pnącza powojnika i glicynii, można tu znaleźć różnorodne łąki kwietne, krzewy oraz drzewa owocowe. Nie brakuje tu też obiektów małej architektury, takich jak fontanna, okrągłe tablice informacyjne, stojaki na rowery, kamienne głazy, domki dla ptaków i owadów, solidny stół oraz wygodne siedziska.
- Mając na uwadze zmiany klimatyczne, a co za tym idzie rosnące temperatury w miastach, musimy wybiegać w przyszłość i podjąć działania mające na celu zwiększanie udziału zieleni w przestrzeniach miejskich. Naszym obowiązkiem jest tworzenie odpowiednich warunków, które pozwolą nam funkcjonować w zdrowszych i bardziej bioróżnorodnych miastach. Proces naturalnej sukcesji, który odgrywa kluczową rolę w tym projekcie pewnie z czasem doprowadzi do sytuacji, w której niektóre rośliny będą dominować nad innymi gatunkami. Być może na powierzchni pojawią się rośliny, które nie zostały celowo zasadzone, ale ich nasiona już wcześniej znajdowały się w glebie. Ten naturalny proces najlepiej rozwija się, gdy człowiek nie ingeruje zbyt intensywnie w jego przebieg – komentuje Aleksandra.
W obliczu zmian klimatycznych i rosnących temperatur w miastach, tworzenie terenów zielonych staje się nie tylko priorytetem, ale także koniecznością. Takie rozwiązania przyczyniają się nie tylko do poprawy jakości życia mieszkańców poprzez dostarczenie świeżej żywności od lokalnych dostawców, ale także zachęcają do ochrony przyrody w miejscach, gdzie natura może odzyskać swoje miejsce.
Aleksandra Wasilkowska – architektka, urbanistka, scenografka, prowadzi autorską pracownię, która od ponad od ponad 15 lat zgłębia koncepcję „architektury cienia”, czyli nieformalnego handlu ulicznego i bazarów, autorka projektu modernizacji Targu Błonie.
Wszystkie zdjęcia: © Natek Cook Photography