W obliczu nieuchronnych zmian klimatycznych, architektura stoi przed wyzwaniami, które wymagają stosowania innowacyjnych rozwiązań a także wzięcia odpowiedzialności za przyszłe funkcjonowanie budynków. Budownictwo, odpowiadające za około 38% globalnych emisji dwutlenku węgla, stoi przed koniecznością radykalnej zmiany. Implementacja zrównoważonych praktyk stała się nie tyle opcją, ile absolutną koniecznością. Fasady budynków, będące nie tylko wizytówką architektoniczną, ale też kluczowym elementem wpływającym na efektywność energetyczną, odgrywają centralną rolę w tej transformacji. Właściwe projektowanie fasad może znacząco redukować potrzebę korzystania ze sztucznego oświetlenia i ogrzewania, co przekłada się na mniejsze zużycie energii i redukcję śladu węglowego. W najbliższych latach możemy spodziewać się, że fasady będą ewoluować w kierunku jeszcze większej integracji z naturą oraz technologią.
Autor: Anna Domin
Zielone fasady, które już teraz zyskują na popularności, nie tylko poprawiają jakość powietrza, ale również działają jak naturalne izolacje. Również technologiczne innowacje, takie jak inteligentne szkła czy fotowoltaiczne panele fasadowe, zyskają na znaczeniu, umożliwiając budynkom generowanie własnej energii. Dążenie do neutralności węglowej w budownictwie nie jest już tylko kwestią przetrwania naszej planety, ale również ekonomiczną koniecznością. Wprowadzenie rozwiązań, które minimalizują wpływ budynków na środowisko, staje się kluczowym elementem strategii zrównoważonego rozwoju dla miast i przedsiębiorstw na całym świecie. Odpowiedzialne praktyki budowlane nie tylko zmniejszają emisje szkodliwych gazów, ale także przyczyniają się do obniżenia kosztów operacyjnych i utrzymania obiektów. W przyszłości fasady będą nie tylko chronić i izolować, ale też aktywnie współtworzyć środowisko, w którym żyjemy, stając się dynamicznym elementem, który reaguje na zmieniające się warunki zewnętrzne i potrzeby użytkowników. Cegła może odgrywać istotną rolę w zrównoważonym budownictwie, dzięki swoim właściwościom, które, pomimo pewnych wyzwań, mogą być wartościowe w kontekście ekologicznym. Jej trwałość, potencjał recyklingu oraz naturalne właściwości izolacyjne sprawiają, że cegła, odpowiednio wykorzystana i produkowana z uwzględnieniem nowoczesnych metod minimalizacji śladu węglowego, może przyczynić się do budowy bardziej zrównoważonych przestrzeni. Wymaga to jednak świadomego podejścia do całego cyklu życia materiału, od wydobycia surowców, przez produkcję, aż po użytkowanie i ewentualny demontaż.
Dom Rudy, © Juliusz Sokołowski, projekt TOPROJEKT
Dom Rudy, © Juliusz Sokołowski, projekt TOPROJEKT
To właśnie w projekcie Rudy Dom w Rudach, zaprojektowanym przez studio TOPROJEKT, kluczową rolę odegrała cegła. Ściany budynku zostały zbudowane z ręcznie wyselekcjonowanych cegieł odpadowych, pozyskanych z lokalnych cegielni. Architekci zastosowali w projekcie elewacji nietypowe wiązanie cegieł w formie krzyżowej, gdzie dwie sąsiadujące cegły ułożone są na sztorc – jedna wysunięta na zewnątrz, druga cofnięta do wewnątrz ściany. Ten zabieg pozwolił na stworzenie elewacji, która jest zarówno prosta, jak i dekoracyjna, oferując ciekawą grę światła i cienia. Dodatkowo, usunięcie par cegieł w niektórych miejscach stworzyło ażurowe fragmenty ścian, subtelnie zasłaniające okna, co pozwala zachować jednolitą strukturę elewacji.
Dom Rudy, © Juliusz Sokołowski, projekt TOPROJEKT
Architekci zaprojektowali budynek tak, aby jakby wyrastał bezpośrednio z ziemi, bez wyraźnego podziału między konstrukcją a terenem. Dzięki temu, w miarę naturalnego patynowania się materiału ceramicznego, linia, gdzie mur spotyka się z gruntem, staje się coraz bardziej zatarta, co prowadzi do stopniowego zespolenia barw dachu i ścian. Zgodnie z koncepcją projektową, zielony dach powinien być pielęgnowany z minimalną interwencją, a z czasem jego rodzaj roślinności oraz kolorystyka będą harmonizować z otaczającym krajobrazem, tworząc spójną całość z naturalnym otoczeniem.
Kolejnym istotnym przykładem, który demonstruje, jak architektura może przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju, jest projekt Szkoły Podstawowej nr 400 w Warszawie. Ta nowoczesna placówka edukacyjna została doceniona na wielu polach, zdobywając szereg prestiżowych nagród, w tym główną nagrodę w konkursie Nagroda Architektoniczna Prezydenta m.st. Warszawy, a także Grand Prix w konkursie Wienerberger Brick Award 2023. Dodatkowo, projekt został wyróżniony w kategorii Sharing Public Spaces, co świadczy o jego wyjątkowym wkładzie w tworzenie przestrzeni publicznych, które sprzyjają integracji i wspólnemu korzystaniu z przestrzeni miejskiej.
© Juliusz Sokołowski, projekt Bujnowski Architekci
Kompleks obejmuje główny budynek szkolny, połączony z salą gimnastyczną oraz parterowy garaż naziemny, który na swoim dachu posiada boisko sportowe. Centralnym elementem założenia jest brukowany plac wejściowy, otoczony przez trzy główne budynki, który przechodzi w zielony amfiteatr. Wokół budynków rozciągają się zróżnicowane tereny zielone, w tym naturalne trawniki, łąki kwietne, oraz strefy rekreacyjne przeplatane wyższymi nasadzeniami i krzewami. Ponadto, na dachu głównego gmachu szkolnego znajduje się zielony dach, który, mimo iż nie wlicza się do bilansów biologicznie aktywnych powierzchni, stanowi ważny element ekologiczny projektu. Priorytetem przy realizacji projektu było stosowanie trwałych i ponadczasowych materiałów, w miarę możliwości pozyskiwanych z lokalnych źródeł.
© Juliusz Sokołowski, projekt Bujnowski Architekci
Wizualną spójność pomiędzy budynkami szkoły i sali gimnastycznej zapewniają trójwarstwowe ściany z klasycznie murowanej, ręcznie formowanej cegły, produkowanej w manufakturze z Kraśnika. Dodatkowo, elementy ceglane, drewniane wykończenia oraz zewnętrzne nadproża wykonane z prefabrykowanego, barwionego betonu, uzupełniają estetyczną koncepcję projektu. Natomiast dla konstrukcji garażu wykorzystano barwiony beton, wylewany na miejscu w szalunkach, który pełni zarówno funkcję strukturalną, jak i dekoracyjną.
© Juliusz Sokołowski, projekt Bujnowski Architekci
W kontekście wspomnianego wcześniej projektu warto zwrócić uwagę na korzyści wynikające również z zastosowania technologii prefabrykacji. Jest to rozwiązanie, które niesie ze sobą szereg znaczących zalet, często niedocenianych w tradycyjnych metodach budowlanych. Przede wszystkim, prefabrykacja umożliwia znaczące przyspieszenie procesu budowlanego. Użycie gotowych elementów minimalizuje ryzyko błędów wykonawczych, co z kolei przekłada się na większe bezpieczeństwo na placu budowy. Jest to szczególnie istotne, gdyż każdy etap produkcji podlega rygorystycznym kontrolom jakości przed zastosowaniem elementów na budowie. Dodatkowo, prefabrykacja pozwala na wydłużenie sezonu budowlanego, ponieważ prace mogą być prowadzone niezależnie od warunków pogodowych. Brak konieczności stosowania spoin i eliminacja odpadów budowlanych na miejscu budowy znacznie ogranicza negatywny wpływ na środowisko, a także pozwala na oszczędności materiałowe. Bezpieczeństwo konstrukcji jest kolejnym kluczowym aspektem.
Sztandarowym przykładem zastosowania prefabrykacji na dużą skalę z pewnością jest Budynek "Sprzeczna 4" pracowni BBGK Architekci. Projekt ten również zdobył liczne wyróżnienia, takie jak nagroda w konkursie "Polski Cement w Architekturze" oraz Nagroda Architektoniczna Prezydenta m.st. Warszawy. Budynek mieszkalny przy ulicy Sprzecznej 4 w Warszawie stanowi doskonały przykład nowoczesnego wykorzystania technologii prefabrykacji.
© Juliusz Sokołowski, Sprzeczna 4 - budynek mieszkalny w Warszawie wykonany z prefabrykatów, projekt: BBGK Architekci
Dzięki umiejętnościom architektów z pracowni BBGK, nawet na ograniczonej przestrzennie i nieregularnie ukształtowanej działce, możliwe było skuteczne zastosowanie tej metody. Montaż konstrukcji zajmował zaledwie cztery i pół miesiąca, przy czym na plac budowy dostarczane były już kompletnie wyposażone moduły, w tym elementy stolarki okiennej, przewietrzniki oraz otwory instalacyjne. Warto dodać, że „Sprzeczna 4” była pierwszym obiektem opartym w 95 procentach na prefabrykatach żelbetonowych. To właśnie w tym wyjątkowym budynku zastosowano elewację barwioną w masie, co oznacza, że pierwsza siedmiocentymetrowa warstwa żelbetonu jest w całości barwiona na czerwono.
© Juliusz Sokołowski, Sprzeczna 4 - budynek mieszkalny w Warszawie wykonany z prefabrykatów, projekt: BBGK Architekci
Drewno to kolejny materiał możliwy do zastosowania na fasady, który może być rozpatrywane w kategoriach zrównoważonych rozwiązań, o ile jest pozyskiwane z odpowiedzialnych źródeł. Jego przetwarzanie w sposób przyjazny dla środowiska oraz stosowanie w ramach dobrze przemyślanych projektów architektonicznych to klucz do maksymalizacji korzyści ekologicznych. Warto zwrócić uwagę na wybór drewna posiadającego certyfikaty ekologiczne, takie jak FSC czy PEFC, które zapewniają, że materiał pochodzi z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony i etyczny. Ponadto drewno jest materiałem odnawialnym i w procesie swojego wzrostu pochłania dwutlenek węgla z atmosfery, co przyczynia się do redukcji gazów cieplarnianych. To sprawia, że jest ono jednym z najbardziej ekologicznych wyborów w budownictwie. Dodatkowo, jego produkcja wymaga znacznie mniej energii w porównaniu do innych materiałów budowlanych, jak beton czy stal, co dodatkowo obniża ślad węglowy. Mimo powszechnego przekonania, drewno jest materiałem bardzo trwałym, jeśli jest odpowiednio konserwowane i chronione przed wilgocią oraz szkodnikami. Właściwie utrzymywane, może przetrwać wiele pokoleń. Posiada naturalne właściwości izolacyjne, które są znacznie lepsze w porównaniu do innych powszechnie używanych materiałów budowlanych. To właśnie ten materiał znalazł zastosowanie w kolejnym projekcie - Służewskiego Domu Kultury. To dynamicznie działająca instytucja kultury, zlokalizowana w budynku zaprojektowanym przez pracownię WWAA wraz z 137 kilo. Kompleks składa się z pięciu budynków, które swoją formą, rozmiarem i materiałami odnoszą się do gospodarstw, które można było spotkać na Służewie w początkach lat 70. XX wieku. Obszar ten stanowi ekologiczną enklawę na skraju osiedla mieszkaniowego. Charakterystyczne domy z dwuspadowymi dachami, obite modrzewiowymi deskami, są otoczone przez wybieg dla kóz, minipasiekę oraz mały ogródek warzywny o charakterze edukacyjnym.
WWAA, © Juliusz Sokołowski
Centralnym elementem tego kompleksu jest amfiteatr z odkrytą sceną, który jest zagłębiony w terenie. Amfiteatr ten, ukryty przed wzrokiem przechodniów, posiada rozchodzące się schodkowo drewniane siedziska dla publiczności. Dzięki takiej architektonicznej koncepcji, amfiteatr jest osłonięty przed wiatrem i zapewnia intymną atmosferę dla zgromadzonych widzów.
WWAA, © Jakub Certowicz
Kolejnym projektem, w którym architekci postawili na drewno jest Biblioteka Publiczna w Choszczówce. Za swój projekt architekci z pracowni Ambient zdobyli wyróżnienie w kategorii Najlepszy Projekt Ekologiczny w konkursie PLGBC Polish Green Building Council Awards 2023, otrzymali również nagrodę w 10 konkursie NagrodayArchitektoniczna Prezydenta Warszawy, w kategorii architektura użyteczności publicznej oraz nagrodę za rozwiązania zapewniające dostępność.
Nowa biblioteka publiczna w Choszczówce, pracownia Ambient
Budynek biblioteki wyróżnia się drewnianą fasadą oraz detalami zaprojektowanymi na zamówienie, a okładziny ścian oraz zabudowy ze sklejki zostały wykonane na wymiar. Jest to jeden z nielicznych publicznych obiektów w Polsce, który wykorzystuje konstrukcję z drewna klejonego oraz prefabrykowanych elementów ścian i stropów. Projektanci szczególnie podkreślają swoje zaangażowanie w ograniczenie śladu węglowego konstrukcji. W projektowaniu otoczenia tej inwestycji położono szczególny nacisk na harmonijną koegzystencję z przyrodą.
Nowa biblioteka publiczna w Choszczówce, pracownia Ambient
W dążeniu do minimalizacji wpływu na środowisko naturalne, zastosowano oświetlenie zewnętrzne z oprawami emitującymi światło skierowane w dół, aby ograniczyć zanieczyszczenie światłem. Wybrane do nasadzeń gatunki roślin to rodzime, miododajne drzewa i krzewy, które oferują jadalne owoce dla ptaków, zamiast tradycyjnych trawników zaplanowano łąkę kwietną. Zrezygnowano także z ogrodzenia, umożliwiając swobodne przemieszczanie się małym zwierzętom. Wokół najcenniejszych drzew zachowano naturalne środowisko bez ingerencji, co dodatkowo podkreśla ekologiczny charakter projektu. W ogrodzie biblioteki utworzono letnią czytelnię i przestrzeń do organizacji wydarzeń kulturalnych, takich jak pokazy filmowe czy spotkania z autorami. W projekcie również zastosowano innowacyjne rozwiązania służące oszczędzaniu wody. W budynku umieszczono zbiornik o pojemności 6 m³, który służy do gromadzenia wody deszczowej pochodzącej z dachu. Zebrane wody deszczowe są następnie wykorzystywane do nawadniania roślinności otaczającej budynek.
Nowa biblioteka publiczna w Choszczówce, pracownia Ambient
Chociaż architektura nieuchronnie wpływa na środowisko, można ten wpływ znacznie ograniczyć przez przemyślane stosowanie odpowiednich materiałów i technik budowlanych. Projektanci odgrywają w tym procesie kluczową rolę, ponieważ to właśnie od ich świadomości i gotowości do rozważania długoterminowych konsekwencji zależy kształt naszego środowiska. Zamiast optować za szybkimi i łatwymi rozwiązaniami, powinni głęboko analizować każdy projekt pod kątem jego wpływu ekologicznego. To odpowiedzialne projektowanie otwiera drogę do tworzenia przestrzeni, które są nie tylko funkcjonalne i estetycznie atrakcyjne, ale również zharmonizowane z naturalnym otoczeniem.